"Wat we op het scherm zien, of in elk beeld dat de solide kracht van de Palestijnen in eigen land voorstelt, is enkel dat - een utopisch beeld dat het mogelijk maakt een verbinding te maken tussen Palestijnse individuen en Palestijnse grond.” Het is dertig jaar geleden dat Edward Said deze passage schreef over Michel Khleifi’s eerste film, Fertile Memory (1980). Voor Said slaagde deze film er met een wonderbaarlijke precisie en schoonheid in de herinnering op te roepen aan zijn moeder en al degenen wier land in beslag is genomen door de Israëlische staat. De scène waarin een van de geportretteerde vrouwen voet zet op haar onteigende grond waar ze hardnekkig weigert afstand van te doen, deed Said eraan denken hoe afgesneden hij was van een land dat hij zelf niet kon bewonen. “Terzelfdertijd binnen en buiten onze wereld”: dat is hoe hij de ervaring van ballingschap beschreef, een ervaring die ook Michel Khleifi niet vreemd is. In september 1970 verliet hij Nazareth in Galilea en vond een toevlucht in Brussel, waar hij zich aan cinema wijdde. Pas een decennium later zou hij naar zijn geboortestreek terugkeren om er Fertile Memory te maken, de eerste langspeelfilm ooit die gefilmd werd binnen de ‘Groene Lijn’ van de Westoever. De film brengt het verhaal van twee vrouwen die een dubbele last torsen: ze gaan zowel gebukt onder de Israëlische bezetting als onder de beperkingen van een patriarchale maatschappij. Door het tonen van de complexiteit van het leven onder bezetting in al zijn contradicties, markeerde Khleifi’s film een belangrijke verschuiving in de geschiedenis van de Palestijnse cinema, een die hij in zijn later werk verder zou onderzoeken. Eerder dan zich te conformeren aan het beeld van een interne homogeniteit en een extern dualisme, zetten geroemde films als Wedding in Galilee (1987) en Route 181 (2003, gemaakt samen met Eyal Sivan) ertoe aan om Palestina-Israël te herbekijken als een samengaan van verschillende stemmen en trajecten van individuen die hun denken en handelen toesnijden op de uitdagingen die hen worden opgelegd.

De films van Michel Khleifi (°1950) die in dit programma getoond worden dragen de sporen van de turbulente tijden die Palestina-Israël de laatste decennia heeft doorgemaakt. Fertile Memory werd afgewerkt net voor de oorlog in Libanon uitbrak, Wedding in Galilee kwam uit net voor het begin van de eerste Intifada en Route 181 werd gefilmd net na het uitbreken van de tweede Intifada, die leidde tot de bezetting van Gaza en de bouw van de Israëlische Muur op de Westoever. Vandaag is het geweld nog steeds aan de gang en lijkt een oplossing verder af dan ooit. Nu het land stelselmatig verdwijnt uit het leven van de Palestijnen en de narratieven die hameren op de onvermijdelijkheid en onomkeerbaarheid van het Israëlisch-Palestijns conflict alomtegenwoordig zijn, zou het kunnen dat Khleifi’s ‘utopische beelden’ ons nog steeds iets te vertellen hebben?

"Dans la troupe lasse des cinéastes arabes qui se sont usés à concilier art et engagement, Michel Khleifi fait figure de petit dernier romantique, voire utopiste, qui pense qu’il faut filmer. Il lui a suffi de tenir bon sur un seul point: la fonction d’un cinéaste n’est pas de faire de la propagande, mais de poser un regard juste sur une situation et des personnages justes." (Serge Daney, 1987)